Προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων: «Από τη Σέλμα στο Μοντγκόμερυ» στην Ευρώπη και τη διεθνή προστασία του ΟΗΕ

Η Πετρούλα Μανδηλαρά, ασκούμενη Δικηγόρος Αθηνών, με άρθρο της στο Βήμα Ασκούμενων και Νέων Δικηγόρων,  με αφορμή την ταινία "Selma" σχολιάζει από την δική της σκοπιά την "προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων".

Προστασία ανθρωπίνων δικαιωμάτων: «Από τη Σέλμα στο Μοντγκόμερυ» στην Ευρώπη και τη διεθνή προστασία του ΟΗΕ – ανήκουν στις μελανές σελίδες του παρελθόντος ή διακρίσεις ή μήπως όχι;;

Αφορμή για το παρόν άρθρο στάθηκε η παρακολούθηση της, γνωστής στους περισσότερους αναγνώστες, ταινίας “Selma”, που πραγματεύεται τις διαδηλώσεις εν έτει 1965 στην Αμερική, από την πόλη Σέλμα στην πόλη Μοντγκόμερυ. Πρωτοστάτης και εμπνευστής αυτών των διαδηλώσεων ήταν ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ και είχε ως αίτημα την παροχή του δικαιώματος του εκλέγειν στους έγχρωμους πολίτες της Αμερικής.

Δικαίως κάποιοι από σας θα αναρωτηθείτε ποιο λόγο έχει ένα τέτοιο άρθρο και γιατί είναι τόσο σημαντική αυτή η ταινία, μια από τις τόσες πολλές που κυκλοφορούν. Η απάντηση στα ενδεχόμενα ερωτήματα είναι πως αυτή η ταινία δίνει «τροφή για σκέψη», food for thought, που θα λέγαμε σε άπταιστα αγγλικά. Περιγράφει με τον πιο γλαφυρό τρόπο τον αγώνα ενός ανθρώπου, που παραμέρισε την προσωπική του πολιτική ανέλιξη και την οικογένειά του για να δώσει ζωή στο όραμά του και να αποκτήσουν δικαιώματα άνθρωποι που έως τότε θεωρούνταν δεύτερης κατηγορίας  διαβιώντας σε άθλιες, πολλές φορές, συνθήκες τόσο για τους ίδιους όσο και για τα παιδιά τους. Επιπλέον στην ταινία αυτή φαίνεται με τον πιο «ωμό», θα λέγαμε, τρόπο πόσο βίαιοι γίνονται οι άνθρωποι απέναντι στο συνάνθρωπο επειδή δεν έχουν την κατάλληλη παιδεία ώστε να μην αποστρέφονται στο διαφορετικό χρώμα, την διαφορετική εθνικότητα και τη διαφορετική θρησκεία των ανθρώπων.

Ας ρίξουμε όμως μια ματιά στα ιστορικά γεγονότα και πόσος δρόμος έχει διανυθεί έως σήμερα όσον αφορά στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων διεθνώς αλλά και την ανεκτικότητα των κοινωνιών στη διαφορετικότητα. Οι τρεις διαμαρτυρίες στη Σέλμα ήταν μέρος του κινήματος για την απόκτηση πολιτικών δικαιωμάτων από τους έγχρωμους πολίτες της πολιτείας Αλαμπάμα. Ηγέτης και εμπνευστής αυτού του κινήματος ήταν ο ιεροκήρυκας και ανθρωπιστής  Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ. Ο Μάρτιν Λούθερ Κίνγκ βασιζόμενος στις διδαχές της θρησκείας και προσπαθώντας να δημιουργήσει καλύτερες συνθήκες διαβίωσης για τους συμπατριώτες του, και εν γένει τους έγχρωμους πολίτες της Αμερικής, έφτασε στο σημείο να έρθει σε ρήξη με τον ,τότε, Πρόεδρο των Η.Π.Α. Λύντον Τζόνσον, ο οποίος του πρόσφερε έμμισθη θέση δίπλα του προκειμένου να μην ξεκινήσει το κίνημα της Σέλμα.

Εν τέλει, μετά από τρεις πορείες, οπού, φυσικά, δεν έλειψαν και οι δολοφονίες ακτιβιστών – μία πορεία έχει μείνει στην ιστορία ως “Bloody Sunday” (μετφρ. «Ματωμένη Κυριακή»)- καθώς και μετά από τη σύλληψη του ίδιου του Δρ. Κίνγκ, ο Πρόεδρος έκανε πρόταση στο Κογκρέσο για να τη νομοθέτηση πολιτικών δικαιωμάτων στους έγχρωμους πολίτες. Αποτέλεσμα αυτού ήταν τον Ιούλιο του 1964 ο Τζόνσον να υπογράψει την Πράξη Πολιτικών Δικαιωμάτων με την οποία οι έγχρωμοι πολίτες της χώρας αποκτούσαν πολιτικά δικαιώματα άνευ της αιρέσεως της πληρωμής φόρου ή της εγγύησης από Αμερικανό πολίτη, όπως συνέβαινε στο παρελθόν, και επιπλέον απαγορευόταν κάθε είδους διαχωρισμός εις βάρος εγχρώμων και θα συλλαμβανόταν όποιος προέβαινε δημοσίως σε διαχωρισμούς, ώστε να τιμωρηθεί.

Στο σημείο αυτό πρέπει να σημειώσουμε πως καθοριστικό ρόλο στην επιτυχία του κινήματος και την εκπλήρωση του ονείρου του Κίνγκ έπαιξε η δημοσιοποίηση και ευαισθητοποίηση τόσο Αμερικανών πολιτών όσο και ανθρώπων από όλο τον κόσμο, οι οποίοι ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμα του Κίνγκ και έλαβαν μέρος στην τρίτη και μεγαλειώδη πορεία. Η ψήφιση της Πράξης Πολιτικών Δικαιωμάτων ήταν η απαρχή για την προστασία και άλλων δικαιωμάτων που στερούνταν οι έγχρωμοι πολίτες της Αμερικής, όπως παραδείγματος χάριν ο διαχωρισμός των παιδιών στα σχολεία.

Ο σημερινός Πρόεδρος των Η.Π.Α. Μπάρακ Ομπάμα παρευρισκόμενος στην επέτειο των 50 ετών από το κίνημα του 1965, που έμεινε γνωστό στην ιστορία ως «Από τη Σέλμα στο Μοντγκόμερυ», στην ομιλία του, σύμφωνα με το γραφείο τύπου του Λευκού Οίκου, ανέφερε ότι «Το κίνημα της Σέλμα δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως μια ιστορία αλλά πρέπει να αποτελέσει πηγή έμπνευσης καθώς είναι ένα ζωντανό παράδειγμα και μια πρόκληση για το μέλλον για να φτιάξουμε μια κοινωνία που οι άνθρωποι ελεύθεροι και ίσοι θα διαμορφώσουν μόνοι τους τη μοίρα της χώρας τους και των ίδιων».

Ας περάσουμε όμως στην αντίπερα όχθη του Ατλαντικού, για να δούμε στην Ευρώπη τι ισχύει για την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων, αλλά να ρίξουμε και μια γενικότερη ματιά. Τα δικαιώματα πολύ απλά και σχηματικά μπορούμε να πούμε ότι διακρίνονται σε τρείς κατηγορίες: τα ατομικά και πολιτικά δικαιώματα, τα οικονομικά, κοινωνικά και πολιτιστικά δικαιώματα και ,τέλος, τα δικαιώματα αλληλεγγύης. Μια πρώτη προσπάθεια σημαντικής καταγεγραμμένης προστασίας των δικαιωμάτων των παραπάνω κατηγόριων έλαβε χώρα με το Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών (1945). Στο συγκεκριμένο κείμενο αναφερόταν η ανύψωση του βιοτικού επιπέδου με την κοινωνική και οικονομική ανάπτυξη, η λύση διεθνών προβλημάτων οικονομικής, κοινωνικής φύσεως αλλά και δημοσίας υγείας και άλλων συναφών, καθώς και ο παγκόσμιος και αποτελεσματικός σεβασμός των ανθρωπίνων δικαιωμάτων. Παρά τις γενικότητες που περιέχει κατά κύριο στα θέματα ανθρωπίνων δικαιωμάτων αποτέλεσε αφορμή για διάσκεψη και συνεργασία μεταξύ των κρατών για την καλύτερη προστασία τους.

Το επόμενο μεγάλο βήμα , παγκοσμίως, έγινε με την Οικουμενική Διακήρυξη των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου (1948). Η Οικουμενική Διακήρυξη αποτέλεσε το σημαντικότερο επίτευγμα της Επιτροπής Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων (ΕΑΔ) που ιδρύθηκε το 1946 με σκοπό την επεξεργασία και διατύπωση συμβάσεων νομικά δεσμευτικών αλλά και τη διαμόρφωση συστήματος διεθνούς εποπτείας και ελέγχου. Το κείμενο της Οικουμενικής Διακήρυξης εστιάζει  σε πολιτικές και ατομικές ελευθερίες, χωρίς ωστόσο να λείπουν και διατάξεις οικονομικού και κοινωνικού περιεχομένου αλλά και όσες αφορούν μειονότητες και το δίκαιο του ασύλου.

Μετά από την πάροδο λίγων ετών φτάνουμε στο έτος 1966, οπότε η Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών υιοθετεί δύο σημαντικά κείμενα επεξεργασμένα από την ΕΑΔ : το Διεθνές Σύμφωνο για τα Ατομικά και Πολιτικά Δικαιώματα (ΔΣΑΠ) και το Διεθνές Σύμφωνο για τα  Οικονομικά, Κοινωνικά και Πολιτιστικά Δικαιώματα (ΔΣΟΙΚΠ). Εδώ αξίζει να σημειωθεί ότι το πρώτο από τα δύο επικυρώθηκε από 129 κράτη, μεταξύ αυτών και η Ελλάδα και το δεύτερο επικυρώθηκε από 126 κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Επιπλέον ιδρύθηκαν όργανα ελέγχου, η Επιτροπή ΔΣΑΠ και η Επιτροπή ΔΣΟΙΠΚ που συνέρχονται στην ευρωπαϊκή έδρα των Ηνωμένων Εθνών στη Γενεύη και έργο τους είναι το ενδιαφέρον για την πορεία εφαρμογής των Συμφώνων.

Στο σημείο αυτό οφείλουμε να αναφερθούμε στα περιφερειακά συστήματα προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που καλύπτουν την Ευρώπη, την Αμερική και την Αφρική και κυρίως στο ευρωπαϊκό σύστημα. Στην Ευρώπη το σημαντικότερο σύστημα είναι εκείνο που ιδρύθηκε από τη Σύμβαση των Δικαιωμάτων του Ανθρώπου και των Θεμελιωδών Ελευθεριών (ΕΣΔΑ), η οποία υπεγράφη 04/11/1950 στη Ρώμη  και ισχύει σήμερα μεταξύ των 29 κρατών μελών του Συμβουλίου της Ευρώπης. Τα κύρια χαρακτηριστικά της ΕΣΔΑ είναι ότι εξαγγέλλει τα δικαιώματα, που αναφέραμε ανωτέρω ως δικαιώματα πρώτης γενιάς και επιπλέον τα δικαιώματα αυτά προστατεύονται με μηχανισμούς διεθνούς ελέγχου και με δυνατότητες ατομικής προσφυγής.

Επιπλέον, αξίζει να σημειωθεί ότι η Σύμβαση για την κατάργηση πάσης φύσεως φυλετικών διακρίσεων (1965) διατυπώθηκε από την Επιτροπή Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων και υιοθετήθηκε από τη Γενική Συνέλευση των Ηνωμένων Εθνών και ισχύει σήμερα σε 138 κράτη, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα. Στο κείμενό της υπάρχει ρητή διάταξη που απαγορεύει οποιαδήποτε διάκριση, αποκλεισμό, περιορισμό ή προτίμηση που βασίζεται στο χρώμα της επιδερμίδας, τη φυλή, την καταγωγή ή την εθνική προέλευση και , επιπλέον, τα συμβαλλόμενα κράτη αναλαμβάνουν την υποχρέωση της τήρησης της Σύμβασης και να εφαρμόσουν πολιτική αποκλεισμού κάθε είδους διακρίσεων.

Μεγάλης σημασίας δραστηριότητα στην προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων έχει η Unesco. Η Unesco, πιο συγκεκριμένα, είναι η ειδικευμένη οργάνωση των Ηνωμένων Εθνών για την εκπαίδευση, την επιστήμη και τα πολιτιστικά θέματα και αφιερώνει μέρος των δραστηριοτήτων της στα ανθρώπινα δικαιώματα. Επανειλημμένως η Unesco έχει καταδικάσει τις φυλετικές διακρίσεις και έχει προχωρήσει στη συστηματική ανάλυση και απόρριψη ποικίλων προσπαθειών των ρατσιστών που αποβλέπουν, με ψευδοεπιστημονικά μέσα, στη νόθευση της θεμελιώδους αρχής της μη διακρίσεως,, η οποία βρίσκεται διατυπωμένη στο Καταστατικό της.

Από τα ανωτέρω βλέπουμε ότι πολλές συμβάσεις έχουν διατυπωθεί και έχουν συσταθεί οργανώσεις προστασίας των ανθρωπίνων δικαιωμάτων τόσο στην Ευρώπη όσο και διεθνώς. Όσο λοιπόν οι κοινωνίες αναπτύσσονται και οι λαοί έρχονται σε στενότερη επαφή, τόσο πιο επιτακτική καθίσταται η ανάγκη προστασίας πάσης φύσεως διακρίσεων που ενδέχεται να υποστούν πιο αδύναμες ομάδες ανθρώπων, ώστε η συμβίωση να είναι επωφελής για όλους και να οδηγεί στην ευημερία και την ανάπτυξη της κοινωνίας.

Ίσως είναι και τα αρχέγονα ζωώδη ένστικτα των ανθρώπων που τους οδηγούν στις διακρίσεις και στην επιβολή τους στους αδύναμους. Ίσως είναι και οι ανταγωνιστικές κοινωνίες στις οποίες διαβιώνουμε, που βγάζουν στην επιφάνεια αυτά τα ένστικτα της επιβολής στους αδύναμους ή στον παραγκωνισμό τους. Όποια και από αυτές τις θεωρίες ή άλλες θεωρίες και αν ισχύει, το συμπέρασμα είναι ότι η ανάπτυξη και η πρόοδος των κοινωνιών και των κρατών θα επέλθει μόνο μέσω της απάλειψης κάθε είδους διακρίσεων, που πολλές φορές υφίστανται και σήμερα, και της ειρηνικής διαβίωσης.

Πετρούλα Μανδηλαρά,

Ασκούμενη Δικηγόρος Δ.Σ.Α.